Τρία χρόνια μετά, οι αγορές ξανά κυρίαρχες του παιχνιδιού

Πέρασαν τρία χρόνια από τότε που άρχισε να πέφτει ο ουρανός στο κεφάλι μας... Και μόλις ενάμιση χρόνος από τότε που οι πιο λιγόψυχοι γέμισαν τις αποθήκες τους με εμφιαλωμένα νερά και κονσέρβες φοβούμενοι ότι η χρηματοπιστωτική καταστροφή θα οδηγούσε σε αναρχία... Και τι έγινε μετά; Πολύ απλά: τίποτα. Ή σχεδόν τίποτα. Οι αγορές (και οι τραπεζίτες) είναι ακόμα κυρίαρχοι του παιχνιδιού.

Ας θυμηθούμε λίγο τις μεγάλες διακηρύξεις των πολιτικών τον καιρό που το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα βρισκόταν στο χείλος της αυτοκαταστροφής του. Οι υποσχέσεις ήρθαν από τα αριστερά, από τα δεξιά και από το κέντρο – από τον Γκόρντον Μπράουν και τον Μπάρακ Ομπάμα, από το Νικολά Σαρκοζί και την Αγγέλα Μέρκελ, από τις κεντρικές τράπεζες και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Το χρηματοπιστωτικό σύμπαν, μας διαβεβαίωναν, θα αποκαθηλώνονταν από το χρυσό του βάθρο. Η Μέιν Στριτ θα επιβεβαίωνε την προτεραιότητά της έναντι της Γουόλ Στριτ. Ο μη παρεμβατικός καπιταλισμός της Μεγάλης Συναίνεσης της Ουάσιγκτον είχε τελειώσει. Οι πιο πλούσιες οικονομίες του κόσμου θα έστρεφαν την προσοχή και τους πόρους τους στην ανάπτυξη της πραγματικής μηχανικής, όχι της χρηματοπιστωτικής μηχανικής.

Για να είμαστε ειλικρινείς, ένα - δύο πράγματα όντως άλλαξαν. Η οικονομική επιστήμη αποκαλύφθηκε ως μια επιστήμη που βασίζεται στην απλή πίστη. Οι επί χρόνια σκλάβοι της θεωρίας των ορθολογικών προσδοκιών και των αποτελεσματικών αγορών επέστρεψαν στα βασικά και ανακάλυψαν εκ νέου τον Κέινς. Ο θεός των τραπεζιτών απώλεσε τον αξιοσέβαστο χαρακτήρα του.

Η δημόσια ντροπή αποτελεί, παρά ταύτα, πολύ μικρό κόστος για τις συμφορές που έπληξαν τόσο πολύ κόσμο. Ένας ιδιαίτερα επιφανής τραπεζίτης μου έλεγε τις προάλλες ότι φέτος προσδοκά τόσα κέρδη όσα είχε πάντα – έστω και αν θα πάρει λιγότερα μετρητά σε βαλίτσες σπίτι του.

Υπάρχει επίσης μια πραγματικά μεγάλη αλλαγή: τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια των τοξικών στοιχείων ενεργητικού που κάποτε ήταν στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών αλλά πλέον μεταφέρθηκαν και συσσωρεύθηκαν ως παραπανίσια δημόσια ελλείμματα στους ισολογισμούς των κυβερνήσεων. Και τώρα πια είναι τα νοικοκυριά που πληρώνουν τους λογαριασμούς των τραπεζιτών μέσω της αυξημένης φορολογίας, της υποβάθμισης των δημοσίων υπηρεσιών και της αύξησης της ανεργίας.

Η πολιτική αποφασιστικότητα έδωσε τη θέση της στο φόβο. Κανένας δεν κατήγγελε με μεγαλύτερη γλαφυρότητα τη φαυλότητα των ελεύθερων αγορών από τον Νικολά Σαρκοζί. Ο Γάλλος πρόεδρος μας έλεγε ότι ο καπιταλισμός έπρεπε να αναγεννηθεί στα πρότυπα της ευρωπαϊκής κοινωνικής αγοράς. Όλα αυτά όμως ήταν πριν την έναρξη της ελληνικής κρίσης χρέους που οδήγησε στην πολιορκία της Ευρωζώνης. Σήμερα ο Νικολά Σαρκοζί κοιμάται κάθε βράδυ με εφιάλτες ότι η Γαλλία μπορεί να χάσει την τριπλή Α αξιολόγηση.

Και δεν είναι μόνος του σε αυτό. Το σύνολο σχεδόν των δυτικών πολιτικών παλεύει να περιορίσει τα μεγάλα δημόσια ελλείμματα υποκύπτοντας στον ζυγό των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών. Το ίδιο κάνει και ο νέος Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, ανακοινώνοντας τη μείωση των δαπανών του κοινωνικού κράτους και τον περιορισμό του διεθνούς ρόλου της Βρετανίας, επειδή η Τράπεζα της Αγγλίας του είπε ότι οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης δεν είναι ευχαριστημένοι με τίποτα λιγότερο.

Οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης – τους θυμάστε; Ορισμένοι μπορεί να θυμούνται ακόμη ότι πρόκειται για τους ίδιους οργανισμούς που ήταν 100% συνένοχοι στη μεγάλη αγυρτία με την οποία πιστωτικά εργαλεία μηδαμινής αξίας ... ξαναπακεταρίστηκαν ως χρηματοπιστωτικοί τίτλοι ανώτατης αξιολόγησης. Θυμάμαι πολύ καλά ότι άκουσα τους πολιτικούς να λένε ότι θα περιόριζαν την επιρροή τους. Ποτέ δεν έγινε αυτό. Οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης είναι ξανά κυρίαρχοι τοιυ παιχνιδιού.

Από την έναρξη της κιόλας η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση ήταν πλήρης ειρωνείας. Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους κυκλοφορούσαν τόσα πολλά κεφάλαια στο σύστημα – διαθέσιμα προς δανεισμό σε αμερικανικά νοικοκυριά που ήθελαν να αγοράσουν κατοικίες αλλά ποτέ δεν θα μπορούσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους – ήταν ότι πολλές αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου είχαν πάρει τη δυτική ορθοδοξία στα σοβαρά.

Μετά τη χρηματοπιστωτική καταστροφή των τελών της δεκαετίας του 1990, η Ασία έμαθε απ’ έξω κι ανακατωτά το μάθημα δημοσιονομικής σωφροσύνης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Τα κεφάλαια που εκείνη εξοικονομούσε επέστρεφαν πίσω ανακυκλούμενα στη σπάταλη Δύση για να στηρίξουν την εύκολη πίστωση που οδήγησε στα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου και τις πιστωτικές υποχρεώσεις αντισυμβαλλομένου.

Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι, βέβαια, επιρρίπτουν τις ευθύνες για την καταστροφή στον αχαλίνωτο αγγλο-αμερικάνικο καπιταλισμό - μόνο και μόνο για να ανακαλύψουν ότι και οι δικές τους τράπεζες ήταν 100% συνένοχες. Και μπορεί η κυρία Μέρκελ να κυνηγάει τώρα τα hedge funds και τις εταιρείες private-equities (που για τη συγκεκριμένη καταστροφή, δεν φέρουν καμία ευθύνη), αποδείχθηκε όμως ότι οι κρατικές περιφερειακές τράπεζες της Γερμανίας ήταν οι πιο πρόθυμοι παίκτες του παγκόσμιου καζίνο.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι πρέπει να αθωώσουμε τις κυβερνήσεις και τις εποπτικές αρχές από τις ευθύνες τους για τη μεγάλη κρίση. Η Εργατική κυβέρνηση της Βρετανίας έκανε τα στραβά μάτια όσον καιρό το Σίτι του Λονδίνου της απέδιδε μεγάλα φορολογικά έσοδα που χρηματοδοτούσαν τις κοινωνικές φιλοδοξίες της. Η Ελλάδα ‘μαγείρευε’ τα λογιστικά της βιβλία πολύ καιρό πριν ο περισσότερος κόσμος ακούσει το όνομα της AIG. Και οι ηγέτες της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας Άλαν Γκρίνσπαν και Μπεν Μπερνάνκι έκαναν το λάθος να εμπιστεύονται τη δική τους προπαγάνδα ως να ήταν αλήθεια.

Σήμερα οι σχεδιαστές πολιτικής μας λένε ότι έκαναν όσα έπρεπε για τη θεραπεία αυτών των σφαλμάτων. Πράγματι, ορισμένες κυβερνήσεις επέβαλαν έκτακτη φορολογία στις μεγάλες τράπεζες. Η Αμερική εισήγαγε ένα πιο αυστηρό σύστημα εποπτείας. Κάποια σκανδαλώδη κατά την υπερβολή τους τραπεζικά μπόνους περιλαμβάνουν πλέον μια κάποια, επουσιώδη πάντως, σύνδεση με την αποδοτικότητα. Και η Επιτροπή της Βασιλείας θα επιβάλει πιο αυστηρές κεφαλαιακές απαιτήσεις στις τράπεζες - αν και όχι, μας λένε, πριν το 2018.

Αυτά τα μέτρα μπορεί να είναι αξιόλογα, όμως μοιάζουν απλά μπαλώματα απέναντι στη δυνατότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών να οδηγούν τον κόσμο σε οικονομική καταστροφή. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εξακολουθούν να αποκομίζουν μεγάλα κέρδη από δραστηριότητες που σύμφωνα με τον επικεφαλής των βρετανικών εποπτικών αρχών Λόρδο Τέρνερ είναι εγγενώς άχρηστες. Ο λόρδος Τέρνερ όμως αντιπροσωπεύει μια μοναχική φωνή όταν συνιστά τη σε βάθος αναθεώρηση του συστήματος.

Η κρίση στην Ευρωζώνη δείχνει πως τα αγελαία ένστικτα των καπιταλιστικών αγορών μπορούν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρη ήπειρο. Η συνέπειά της ήταν η ώθηση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων σε μια πρόωρη και επικίνδυνη κούρσα ανταγωνισμού για την περικοπή των δημοσίων ελλειμμάτων πριν ακόμα διασφαλιστεί η οικονομική ανάκαμψη.

Με τη ... μικρή βοήθεια των εποπτικών αρχών, οι μεγα-τράπεζες του κόσμου μπορούν τώρα να ισχυρίζονται ότι ελέγχθηκαν και πιστοποιήθηκαν ως υγιείς, αλλά η συστημική αστάθεια παραμένει. Οι διεθνείς αγορές έχουν πάει πολύ πέρα από την ικανότητα των πολιτικών ηγετών να τις κατανοήσουν, δεν συζητάμε καν για την ικανότητά τους να τις εποπτεύσουν σωστά. Η αποτυχία της πολιτικής διακυβέρνησης να παρακολουθήσει την παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση είναι τόσο προφανής σήμερα όσο ήταν το 2007.

Αλλά ακόμα κι αν οι πολιτικοί αναγνωρίσουν καλύτερα τους κινδύνους της αλληλεξάρτησης και τα ευάλωτα σημεία συγκεκριμένων χρηματοπιστωτικών οργανισμών και εργαλείων, απέχουν πολύ από κάθε μεταξύ τους συμφωνία για την ανάληψη και το μοίρασμα της ευθύνης για την παγκόσμια εποπτεία του χρηματοπιστωτικού κόσμου. Επομένως, τρία χρόνια μετά, τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει ιδιαίτερα – με την εξαίρεση ότι οι πιο πολλοί από μας γίναμε πιο φτωχοί. Οι αγορές κυβερνούν, εντάξει;