Κανένας γίγαντας φάντασμα δεν θα σώσει την Ευρωζώνη

Σε ένα διάσημο παιδικό γερμανικό βιβλίο υπάρχει ένας αξέχαστος ήρωας: ο γίγαντας φάντασμα. Όταν τον βλέπεις από μακριά μοιάζει με γίγαντα, όσο πλησιάζεις τόσο μικραίνει. Σε ένα βιβλίο του Μίκαελ Έντε, ο γίγαντας φάντασμα μετατρέπεται σε έναν απλό, φυσιολογικού αναστήματος, γέρο με μακριά γενειάδα.

Ό,τι ακούμε για τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου παραπέμπει σε αυτόν τον αξιοθρήνητο γέροντα. Όλες οι διαδοχικές αποφάσεις του Συμβουλίου για την επίλυση της κρίσης της Ευρωζώνης έδειχναν εντυπωσιακές. Η συμφωνία της 11ης Μαΐου όχι μόνο φάνταζε λογική, αλλά ήρθε και σαν έκπληξη. Δυστυχώς όσο περισσότερο την εξετάζεις, τόσο πιο πολύ αντιλαμβάνεσαι τη μηδαμινή σημασία της.

Ο πιο καταφανής γίγαντας φάντασμα είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας που θα αποτελέσει τον μόνιμο μηχανισμό αντιμετώπισης της κρίσης μετά το 2013. Όταν ανακοινώθηκε ότι ο μηχανισμός θα μπορεί να αγοράζει κρατικά ομόλογα από την πρωτογενή αγορά, το πράγμα φάνηκε σαν μεγάλη γερμανική υποχώρηση. Όμως πρόκειται για απάτη.

Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός δεν θα μπορέσει, για παράδειγμα, να στηρίξει την Πορτογαλία μέσα στους επόμενους μήνες που η χώρα θα πρέπει να αναχρηματοδοτήσει μεγάλο μέρος εκδόσεων ομολόγων της που λήγουν. Αν η Πορτογαλία δεν μπορεί να αντλήσει κεφάλαια από τις αγορές θα υποχρεωθεί να αποδεχτεί το τυπικό πρόγραμμα χρηματοδοτικής στήριξης στο πλαίσιο μιας ευρωπαϊκής διάσωσης. Μόνο μετά από κάποια χρόνια, όπου μια φτωχή και μετασχηματισμένη Πορτογαλία θα βγει από τη λιτότητα με σχέδια για επιστροφή στις κεφαλαιαγορές, θα μπορεί ο ευρωπαϊκός μηχανισμός να τη βοηθήσει αγοράζοντας μικρό μέρος των ομολόγων της σαν δανειστής εσχάτου καταφυγίου.

Και τι γίνεται με τις αποφάσεις για αποδοχή της αύξησης των κονδυλίων του μηχανισμού ως τα 500 δις ευρώ; Δεν είναι ουσιαστικό μέτρο; Η αύξηση των κονδυλίων δεν καθιστά αποτελεσματικότερο τον μηχανισμό; Όχι, καθόλου. Αν ο μηχανισμός μπορούσε να λειτουργεί ελεύθερα στις πρωτογενείς και δευτερογενείς αγορές, η αύξηση των κονδυλίων του θα ήταν σημαντική. Αλλά με τις λειτουργίες του περιορισμένες, η αύξηση αυτή δεν είναι σημαντική. Αν θες να ψαλιδίσεις τις δυνατότητες του ευρωπαϊκού μηχανισμού ο πιο έξυπνος τρόπος να το κάνεις είναι να βάλεις περιορισμούς στο τι θα μπορεί να κάνει με αυτά τα περισσότερα χρήματα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατέληξε σε μια συμφωνία που μοιάζει με μεγάλο πακέτο – αλλά στην πραγματικότητα είναι μικρό.

Ο δεύτερος γίγαντας φάντασμα είναι το λεγόμενο Σύμφωνο για το Ευρώ. Υποτίθεται ότι θα αλλάξει τους βασικούς κανόνες λειτουργίας της Ευρωζώνης αποδεχόμενος την ανάγκη για συντονισμό πολιτικών σε νέες περιοχές της μακροοικονομικής πολιτικής. Μέσα σε ελάχιστες μέρες συνειδητοποιήσαμε πόσο κενή περιεχόμενου είναι αυτή η υπόσχεση. Μετά το πυρηνικό ατύχημα της Ιαπωνίας, η γενικά υπέρμαχος της πυρηνικής ενέργειας Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ έλαβε μια ξαφνική απόφαση για το κλείσιμο επτά γερμανικών πυρηνικών αντιδραστήρων. Η ενεργειακή πολιτική δεν αποτελεί βέβαια τμήμα της διαδικασίας συντονισμού, αλλά αν λάβουμε υπόψη μας την μακροοικονομική επίπτωση αυτής της απόφασης στις τιμές της ενέργειας και τον πληθωρισμό, έχουμε μια ιδεώδη ευκαιρία για να δούμε την πραγματική βούληση για συντονισμό πολιτικής μέσα στην Ευρωζώνη. Γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον μια μικρή χώρα της Ευρωζώνης έμαθε αυτές τις αποφάσεις από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και μάλλον δεν είναι η μοναδική. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της παραμένουν ακόμα απροετοίμαστα για τον γενναίο νέο κόσμο των συντονισμένων πολιτικών.

Ένας τρίτος γίγαντας φάντασμα είναι η ανανέωση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Το ευρώ έχει μόνο 11 χρόνια ζωής αλλά βρίσκεται ήδη στο τρίτο σύμφωνο του μετά την αποτυχία των δύο προηγούμενων. Η βασική ιδέα πίσω από τη μεταρρύθμιση είναι η ενίσχυση της διαδικασίας κυρώσεων με στόχο την επιβολή δημοσιονομικής πειθαρχίας – που η έλλειψή της θεωρήθηκε από τις ευρωπαϊκές ελίτ ως η βασική αιτία της κρίσης. Αφήνοντας κατά μέρος τα θετικά σημεία αυτής της πρότασης, το σύμφωνο είναι πολύ πιθανόν ότι θα αποτύχει στο μέλλον για τους ίδιους λόγους που απέτυχαν οι προηγούμενες εκδοχές του στο παρελθόν. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν Κλοντ Τρισέ λέει ξανά και ξανά ότι η διαδικασία επιβολής κυρώσεων πρέπει να είναι αυτόματη. Γνωρίζουμε από την εμπειρία μας ότι οι επικεφαλής των κρατών και των κυβερνήσεων εξαρτώνται ο ένας από τον άλλον. Χρειάζονται ο ένας τον άλλον. Δεν πρόκειται να επιβάλλουν κυρώσεις ο ένας στον άλλον. Μπορεί να φανταστεί κανείς ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα επιβάλει πρόστιμο στη Γαλλία;

Ο τέταρτος γίγαντας φάντασμα είναι η υπόσχεση για μια σοβαρή στρατηγική αντιμετώπισης της κρίσης των τραπεζών. Τα τεστ αντοχής των τραπεζών που θα λάβουν χώρα φέτος πάσχουν από τις ίδιες αδυναμίες που εμφάνιζαν τα απαξιωμένα περσινά τεστ. Δεν υπάρχουν σενάρια που να περιλαμβάνουν το ενδεχόμενο ενός εθνικού χρεοστασίου για την αποτίμηση των ομολόγων στο χαρτοφυλάκιο ‘διακράτησης ως τη λήξη’ και – για να φανεί ο κυνισμός του συνολικού εγχειρήματος – η Γερμανία δεν έχει καν προετοιμαστεί για ένα νέο ταμείο αναδιάρθρωσης των τραπεζών που θα κληθεί να διαχειριστεί την ενδεχόμενη αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών της. Από τη στιγμή που η Γερμανία αρνείται να εφαρμόσει τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας της νέας Συμφωνίας της Βασιλείας ΙΙΙ, οι τράπεζες είναι πολύ πιθανό να περάσουν τα τεστ αντοχής αβρόχοις ποσί. Η ετοιμότητα των Ευρωπαίων να επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη προκαλεί κατάπληξη…

Η προτεραιότητα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι να τετραγωνίζει τα εθνικά πολιτικά συμφέροντα, διαχειριζόμενο παράλληλα τους τίτλους των ειδήσεων. Σ’ αυτό κάνει καλή δουλειά. Αλλά ακόμα δεν έχει καμιά στρατηγική επίλυσης της κρίσης. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί απέναντι στην υπόσχεση που έδωσαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες ότι ‘θα κάνουν ό,τι απαιτείται’ για να σώσουν το ευρώ. Ίσως η υπόσχεση αυτή αποδειχτεί ο έσχατος … γίγαντας φάντασμα.